Çin’de BYD Auto İşçileri; Ücret Kesintilerine ve Tutulmayan Sözlere Karşı Kitlesel Direnişte

Manisa’da da fabrika açmaya hazırlanan otomotiv tekeli BYD’nin Wuxi ve Chengdu’daki fabrikalarında binlerce işçi, yüksek ücret kesintileri ve kötü çalışma koşulları için Mart ve Nisan başında iş bıraktı.

Çin Emek Bülteni’nin (China Labour Bulletin) haberine göre; işçilerdeki huzursuzluk, BYD’nin 2023’te Jabil Inc.’in Green Point fabrikalarını satın almasının ardından patlak verdi. Bu elektrikli araç devi tekelin mobil elektronik üretim sektörüne stratejik girişine tekabül ediyor.

Mayıs 2024’te Wuxi tesisinde benzer büyük ölçekli bir protestoyu takiben BYD içinde daha geniş bir mücadele başladı.

İlk büyük protesto, 28 Mart 2025’te, çoğu orta düzey yönetici olan binden fazla işçinin BYD’nin Wuxi fabrikasındaki protestosuydu. İşçiler pankartlar açarak ve sloganlar atarak, şirketin önceki vaatlerini yerine getirmesini veya istifa etmeyi seçenlere adil tazminat sağlamasını talep ettiler. Şikayetleri, performansa dayalı ücretlerde yapılan son kesintiler ve birçoğunun güvendiği doğum günü sübvansiyonlarının kaldırılması üzerine yoğunlaştı. Çevrimiçi olarak dolaşan videolarda ise, polisin işçilere müdahale etmesiyle yaşanan gergin atmosfer yansıdı.

Direniş BYD’nin Chengdu tesisine yayıldı

Sadece birkaç gün sonra, direniş ruhu BYD’nin Chengdu tesisine yayıldı ve işçiler 31 Mart’tan 1 Nisan’a kadar benzer protestolar düzenlediler. Çalışanlar orada yönetimi Jabil satın alma geçişi sırasında verilen sözleri tutmamakla suçladılar. Talepleri açıktı: iş güvenliği, işyeri değişiklikleri konusunda şeffaflık ve adil tazminat. Chengdu’daki işçiler özellikle azaltılmış çalışma saatleri, zorunlu departman transferleri ve ödenek ve ikramiyelerdeki kesintilerden bıkmışlardı.

Aralık 2023’te Jabil şirketinin mobil elektronik işini 15.8 milyar yuan karşılığında satın almasının ardından gelen geçiş sürecinde BYD, işçilere ücret ve sosyal haklarının en az 18 ay boyunca değişmeyeceği sözünü verdi. Bu taahhütlere rağmen, işçiler azalan ücretler, düzensiz programlar ve önceki anlaşmalarla tutarsız yeni performans hedefleriyle karşılaştı. Ayrıca, CLB tarafından ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’na Jabil’in özellikle çalışanların tazminatları ve yeniden yapılandırmayla ilgili yan haklar için 150 milyon ila 180 milyon ABD Doları arasında bütçe ayırdığını gösteriyordu. Bu taahhütlere rağmen, işçiler azalan ücretler, düzensiz programlar ve önceki anlaşmalarla tutarsız yeni performans hedefleriyle karşı karşıya kaldıkça, sözler altı ay içinde bozuldu.

Haftada altı gün 12 saat çalışma

Green Point’teki işçiler asgari olarak yaşanabilir ücretler elde etmek için haftada altı gün ve günde 12 saat çalışarak büyük ölçüde fazla mesai yapıyorlardı. Daha önce aylık 5.000 ila 6.800 yuan arasında kazanıyorlardı. Ancak, BYD’nin 2024’te dört vardiyalı rotasyon sistemini getirmesinin ardından çalışma saatleri önemli ölçüde düştü ve aylık gelirler yaklaşık 3.000-4.000 yuana düştü; bu da Wuxi’nin 2.940 yuan olan yerel asgari ücretinin hemen üzerinde. İşçiler, bu vardiya değişikliğinin kendilerini gönüllü olarak istifa etmeye zorlamayı ve böylece BYD’nin yasal olarak zorunlu kıdem tazminatı ödemekten kaçınmasını sağlamayı amaçladığına inanıyor. Bu tür taktikler BYD için yeni değil. Örneğin, BYD’nin Changsha fabrikasında işçiler 20 Nisan 2023’te saat ve ücretlerde benzer kesintileri protesto etmek için grev düzenlediler ve bu da ciddi şekilde azalan gelirler nedeniyle kitlesel istifalara yol açtı.

Çin Emek Bülteni’nin araştırmaları düşük taban maaş ve fazla mesaiye aşırı bağımlılıkla karakterize edilen BYD’nin ücret yapısının, Çin’in elektronik ve üretim sektörlerinde sistemik bir sorun teşkil ettiğini ortaya koyuyor. Örneğin, bir BYD fabrikasında çalışan bir forklift sürücüsü yaklaşık 5.700 yuan kazanıyordu ve bunun sadece 2.410 yuanı taban maaşıydı ve yaklaşık 3.100 yuanı fazla mesai ücretinden geliyordu. Günde 11 saat çalışıyordu ve o ay sadece beş gün izin alıyordu; buna beş günlük İşçi Bayramı tatili sırasında üç tane 11 saatlik vardiya çalışması da dahildi. Toplam fazla mesaisi 122 saate ulaşıyordu; bu da Çin Halk Cumhuriyeti Çalışma Yasası tarafından belirlenen aylık 36 saatlik yasal sınırın çok üzerinde. 

Daha da kötüsü, BYD’nin düşük performans için ceza olarak standart çalışma çizelgeleri (beş gün, sekiz saat) kullandığı ve üretkenlik hedeflerini karşılayamamaları durumunda çalışanları ciddi gelir kaybıyla tehdit ettiği bildirildi. Böyle bir çizelge altında, aylık kazançlar önemli ölçüde düşebilir ve çalışanları zorunluluktan dolayı sömürücü fazla mesai koşullarını kabul etmeye itebilir.

Daha da kötüsü, BYD’nin standart çalışma programlarını (beş gün, sekiz saat) düşük performans için bir ceza olarak kullandığı ve verimlilik hedeflerini karşılayamadıkları takdirde işçileri ciddi gelir kaybıyla tehdit ettiği ileri sürülüyor. Böyle bir program altında, aylık kazançlar dramatik bir şekilde düşebilir ve işçileri zorunluluktan sömürücü fazla mesai koşullarını kabul etmeye itebilir.

Kaynak: Çin Emek Bülteni ( China Labour Bulletin)