Katar’daki göçmen işçiler işe alım ücreti olarak milyarlarca dolar ödemek zorunda kalmış.
Her türlü sömürüye maruz kalan işçiler arasında intihara sürüklenenler var. Guardian’ın yaptığı araştırma, Dünya Kupası ile ilgili projelerde çalışanlar da dahil olmak üzere göçmen işçilerin büyük borçların altında bırakıldığını tespit etti ve yaşamanı yitirenlerin borçlarının ailelerine kaldığını ortaya koydu.
SERAP GÜNEŞ
Guardian’ın yaptığı araştırmaya göre, düşük ücretli göçmen işçiler son on yılda Dünya Kupası’na ev sahipliği yapan Katar’da işe girmek için milyarlarca dolarlık işe alım ücreti ödemek zorunda kalmışlar. Katar’a göç eden Bangladeşli erkeklerin, 2011 ile 2020 yılları arasında muhtemelen yaklaşık 1,5 milyar dolar (1,14 milyar sterlin) ücret ödemiş oldukları tahmin ediliyor. Nepalli göçmen işçilerinse, 2015 ortasından 2019 ortasına kadar dört yılda yaklaşık 320 milyon dolardan fazla ödediği tahmin ediliyor. Güney Asya ve Afrika’daki diğer işçi gönderen ülkelerden gelen göçmenler de yüksek ücretler ödediğinden, Katar’daki düşük ücretli göçmen işgücünün altında bırakıldığı toplam maliyetin çok daha yüksek olması muhtemel.
Emek sömürüsü
Pete Pattisson’un haberine göre Dünya Kupası’nın başlamasına sadece aylar kala, Guardian’ın elde ettiği bulgular, Dünya Kupası ile ilgili inşaat ve konaklama projelerinde istihdam edilenler de dahil olmak üzere dünyanın en yoksul işçilerinden bazılarının katlandığı sömürünün ölçeğini ortaya koyuyor. Guardian tarafından hesaplanan ve bir dizi işçi hakları grubu tarafından doğrulanan rakamlar, 2014 ve 2022 yılları arasında çok sayıda insan hakları grubu ve emek uzmanı tarafından bildirilen işe alım ücretlerinin ve ilgili harcamaların yaygınlığına ve maliyetine dayanan bir tahmin.
Körfez ülkelerinde yaygın
İşe alım ücretlerinin tahsil edilmesi Katar’da ve -üst sınır olmaksızın- Nepal ve Bangladeş’te yasadışı, ancak uygulama yaygın ve derin köklere sahip. İşin gerçeği, tüm Körfez ülkelerinde yaygın. Guardian tarafından hesaplanan rakamlar, üst limittekiler de dahil olmak üzere tüm ücretleri içeriyor. Bu sömürü farklı biçimler alsa da işçileri kendi işe alımları için ödeme yapmaya zorlamak üzere Katar’daki şirketleri veya komisyoncuları ve işçi gönderen ülkelerdeki işe alım acentelerini işbirlikçi olarak içeriyor. Ücretler önce işçilerin kendi ülkelerindeki acentelere ödeniyor.
Riske rağmen çalışıyorlar
Katar’ın 2 milyonluk yabancı işgücünün yaklaşık üçte birini oluşturan Bangladeş ve Nepal’den gelen göçmenler, genellikle sırasıyla 3 bin ila 4 bin dolar ve bin ila bin 500 dolar arasında ücret ödüyorlar. Bu, ayda ancak 275 dolar kazanabilen Bangladeşli birçok düşük ücretli işçinin, işe alım ücretlerini ödemek için en az bir yıl çalışmak zorunda olduğu anlamına geliyor. İşçiler genellikle ücretleri karşılamak için yüksek faizli krediler almak veya tarlasını satmak zorunda kalıyor ve bu da onları borç esaretine (bir tür modern kölelik) karşı savunmasız bırakıyor, çünkü borç geri ödenene kadar işlerini bırakamıyorlar. Maliyetlere rağmen, yüz binlerce Bangladeşli ve Nepalli işçi, büyük ölçüde iş bulamamaktan ve kendi ülkelerindeki düşük ücretler nedeniyle Körfez’de ve ötesinde iş aramaya devam ediyor. Birçoğu, riskleri bilerek, ancak uzun vadede karşılığını vereceğini hesaplayarak ücretleri ödüyor.
Gitmek için para ödüyorlar
İkilemleri, işçilerin aileleriyle, arkadaşlardan iyi dileklerin sembolü olarak alınlarına koyu kırmızı “tikka” çizilmiş vaziyette görüntülü görüşme yaptıkları Katmandu’nun uluslararası havaalanındaki gidiş salonunda açıkça görülüyordu.
İlk kez yurt dışına giden bir işçi, “Gerçekten endişeleniyorum” dedi. “Ama gitmem lazım. Para sorunlarım var”
Katar’da inşaat işine giren bir diğeri, küçük oğluna telefonuyla veda etti: “Çocuklarımı bırakacağım için çok üzgünüm” dedi. “150 bin [Nepal] rupisi [NPR] [bin 230 dolar] ödedim. Ajans bana ‘Gitmek istiyorsan ödemek zorundasın’ dedi”
Katar’ın sözleşmesi!
Katar makamları, 2018’den beri sekiz ülkede işe alım merkezleri açarak bu sorunu çözmek için adımlar attıklarını söylüyorlar.
Merkezler, işçilerin Katar’da kendilerine vaat edilenden farklı şartlar bulduğu “sözleşme ikamesi” örneklerini azaltmış olsa da uzmanlar işe alım ücretlerini azaltma konusunda ellerinden çok şey gelmediğini çünkü bu ücretlerin çok daha erken ödendiğini söyledi.
Göçmen hakları grubu FairSquare’in hazırladığı, Nepal ve Katar arasındaki işe alımla ilgili 2021 tarihli bir rapor, Katar’ın “büyük ölçüde işe alım ve ücret ödemesini bir menşe devlet endişesi olarak gördüğünü ve işe alım görevlilerinin genellikle nispeten sınırlı düzenlemeye tabi olduğunu” belirtiyor.
49 bin işçi…
Ancak, Dünya Kupası’nın yerel organizasyon komitesi, 2018’de stadyum sözleşmesi olan şirketlerin, çalışanlarının ve diğer projelerdeki bazı işçilerin işe alım ücretlerini geri ödemesini sağlamak için bir plan başlattı. İşçilerin ücret ödediklerini kanıtlamaları gerekmiyor çünkü bu, uygulamanın yasadışı olduğu düşünüldüğünde yapılması neredeyse imkansız. Şirketler, yaklaşık 49 bin işçiye kabaca 28,5 milyon dolar geri ödeme sözü verdi. Şimdiye kadar yaklaşık 22 milyon dolar geri ödendi. Bununla birlikte, yararlanacak işçi sayısı, Katar’daki toplamın sadece küçük bir kısmı. Çoğu durumda, geri ödemeler işe alım ücretlerinin yalnızca bir kısmını kapsıyor ve işçilerin kredilerinin maliyeti için herhangi bir ek tazminat sağlamıyor.
İşçileri kapsamadı
Guardian, planın konaklama sektöründe Dünya Kupası’nda doğrudan rol oynayan binlerce işçiyi de kapsayacak şekilde genişletilmediğini gözlemledi. Geçen yıl Guardian, FİFA onaylı otellerde 2 bin 750 dolara kadar işe alım ücreti ödediklerini söyleyen işçilerle görüştü.
Dünya Kupası’nı düzenleyen üst komite yaptığı açıklamada, “Söz verdiğimiz şeyi yerine getirmeye kararlıyız. Yaşamları iyileştiren ve adil, sürdürülebilir ve kalıcı işçi reformları için temel oluşturan bir miras bırakmak istiyoruz”
Nepal’in Katar eski büyükelçisi Narad Nath Bharadwaj, işçilerin yüzde 90’ından fazlasının ücret ödediğini söyleyerek uygulamayı “korkunç” olarak nitelendirdi.
Sömürü kurbanları
“Ödeme yasadışı ve çoğunlukla masa altında yapılıyor, bu yüzden işçilerin ödediklerine dair hiçbir kanıtları yok. Ancak 150 bin veya 200 bin NPR ödemezlerse iş bulamıyorlar. Daha iyi işler içinse oran daha da yüksek” dedi.
Bazı işçiler ücretsiz veya asgari ücret karşılığında işe alınırken, büyük çoğunluğu ödeme yapmak zorunda kalıyor; genellikle Katar’daki işverenler ve acenteler ile Nepal ve Bangladeş’teki bir işe alımcı ve komisyoncu zinciri arasındaki anlaşmaların kurbanı oluyorlar.
Bazı durumlarda, Katar’daki işverenler veya acenteler işçileri işe almak için vize alıyorlar ve daha sonra maliyeti işçilere yansıtılan vizeler karşılığında işçi gönderen ülkelerdeki acentelerden her işçi için yaklaşık 300 ila 500 dolar arasında komisyon talep ediyorlar.
Rüşvet çarkı dönüyor
Katar Vakfı için hazırlanan bir raporda şunlar söyleniyor: “İşçiler tarafından karşılanan maliyetler… esasen, işe alım ajansları tarafından Katar’da yüksek faiz oranlarıyla borca girdikleri işleri güvence altına almak için talep edilen (gasp edilen) ‘rüşvetlerdir”
Aman Ullah gibi Bangladeşli işçiler, açık ara en yüksek ücretleri ödüyorlar. 2016 yılında Ullah’tan Katar’daki bir iş için 360 bin taka (4 bin 190 dolar) tahsil edildi. Kendisine aylık 2 bin 500 Katar Riyali (686 dolar) ücretle kaynakçı olarak çalışılacağı sözü verildi, ancak vardığında 800 riyal karşılığında bir çiftlikte çalışmak üzere çöle götürüldü.
İntihara sürükleniyorlar
“Çalışmanın sınırı yoktu” dedi. “Elektriğimiz veya klimamız yoktu ve yerleşkeden ayrılmamıza izin verilmedi.” Patronu, hasta annesini ziyaret etmek için izin isteyene kadar eve dönmesine izin vermedi. Bangladeş’e döndüğünde, Katar’da geçirdiği zaman için gösterecek belgesi olmadığından borcu 800 bin taka’ya fırlamıştı ve onu asıl borcunu ödemek için daha fazla kredi almaya zorladı.
Ölümde bile, işçiler işe alım borçlarından kurtulmuyor. Nepalli kızının çeyizi için para kazanmayı uman Mahamad Nadaf Mansur Dhuniya, 2018’de Katar’da bir inşaat işi için bir acenteye 150 bin NPR ödedi. Ücreti ancak yıllık yüzde 48 faiz oranıyla kredi alarak ödeyebilirdi. Geçen yıl işyerinde kendini asmış halde bulundu.
Borç aileye kalıyor
Mairul Khatun’un kocası Nadaf Mansur Dhuniya Katar’da öldü, ancak işi için işe alım ücretlerini ödemek üzere ödünç aldığı parayı hala borçlu. Eşi Mairul Khatun, kendini neden öldürdüğünden emin değil. Güney Nepal’deki evinden, “Bence kredi baskısı, kızının evliliği, ailesine bakma ihtiyacı olabilir” dedi. Kadının elleri ve ayakları, günde 300 NPR için yakındaki tarlalarda çalışmaktan çamura bulanmış.
Eşini kaybetmiş olabilir ama borcu devam ediyor. “Şu an çok gerginim. Eskiden bazen et ve süt yerdik ama artık bıraktık. Bunları nasıl karşılayabiliriz?” dedi Hatun. “Geceleri uyuyamıyorum”
24 ajans kapatıldı
Katar Hükümeti, yasadışı işe alım uygulamalarına karışan şirketlerin ciddi şekilde cezalandırıldığını söyledi. 24 işe alım ajansı yakın zamanda kapatıldı ve Katar yasalarını çiğnediği için lisansları iptal edildi. Bir sözcü şunları söyledi: “Avrupa dahil olmak üzere küresel olarak ekonomik göçmenleri korumak için üstesinden gelinmesi gereken karmaşık zorluklar var. Katar kendi adına, işgücü piyasasındaki yasadışı işe alım uygulamalarını ortadan kaldırmaya ve küresel ekonomi genelinde suistimal ve sömürüyle mücadele çabalarını desteklemeye kararlı”
Nepal hükümeti sessiz
Bangladeş gurbetçilerin refahı ve denizaşırı istihdam bakanlığından Dr. Ahmed Munirus Saleheen şunları söyledi: “Bangladeş Hükümeti, güvenli, düzenli ve sorumlu iş göçü sağlamaya büyük önem veriyor.” Salaheen, hem menşe hem de varış ülkesindeki aracıların “vize ticareti” ile yüksek işe alım maliyetinin bağlantılı olduğunu söyledi ve haksız işe alım uygulamalarına ilişkin şikayetler alındığında işe alım ajanslarına karşı derhal yasal işlem başlatıldığını ekledi. Nepal Hükümeti, yorum taleplerine yanıt vermedi.
Katar’ın insan hakları karnesi kabarık
21 Kasım-18 Aralık 2022 tarihleri arasında düzenlenecek Dünya Kupası’nın başlamasına aylar kala ev sahibi Katar’a insan hakları ihlalleri konusundaki eleştiriler sürüyor. Uluslararası Af Örgütü ülkede yapılan reformlara rağmen ülkedeki yabancı işçilerin “hâlâ sömürüye maruz kaldığını” belirtirken, İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği’nin (FIFA) de bu ihlallerde sorumluluğu olduğunu vurguluyor. HRW, “Geçen 10 yıl içinde binlerce işçinin Katar’da ölmesi ise en kötüsü” ifadelerine yer verdi. Guardian gazetesi, 2010 yılından beri Katar’da Güneydoğu Asya’dan gelen 6 bin 500’den fazla kişinin öldüğünü yazmıştı.
Dış dünya ile bağlantıları engelleniyor
Uluslararası Af Örgütü’nün 29 Mart’ta açıkladığı yıllık raporda, Katar hükümetinin verdiği güvencelere rağmen işçileri “sömüren uygulamaların ve ‘Kafala’ sisteminin en kötü unsurlarının” varlığını sürdürdüğüne dikkat çekti. Raporda, 2021 yılında da göçmen işçilerin “sömürü” mağduru olduğu ve hâlâ işverenlerinin izni olmaksızın iş yerlerini değiştirmekte zorlandıkları belirtildi. Raporda özellikle evlerde çalışan kadın işçilerin durumunun daha zor olduğuna dikkat çekilerek, çalışma ve barınma yerleri aynı olan bu işçilerin kimi zaman dış dünya ile bağlantısının tamamen kesildiği ifade edildi.
HRW ve FIFA Katar için görüşecek
FIFA yetkilileri, Katar’daki 2022 Dünya Kupası öncesinde insan hakları örgütünün göçmen işçilerle ilgili endişelerini görüşmek üzere Uluslararası Af Örgütü heyeti ile bir araya gelecek. FIFA’nın sosyal sorumluluk ve eğitimden sorumlu başkanı Joyce Cook, şöyle konuştu: “Uluslararası Af Örgütü ile devam eden angajmanı memnuniyetle karşılıyoruz ve paydaşlarımızın sahip olabileceği endişeleri şeffaf ve yapıcı bir şekilde tartışmaya, ele almaya her zaman açığız. Dünya Kupası’nın tesliminde yer alan işçilerin korunmasını sağlamaya tamamen bağlıyız. Uluslararası uzman kuruluşlar tarafından geniş çapta kabul edildiği üzere, Dünya Kupası bölgedeki çalışma koşullarının iyileştirilmesine önemli ölçüde katkıda bulunmuştur ve Katar’da kapsamlı çalışma reformları başlatmıştır”
15 bin işçi hayatını kaybetti
Almanya’nın saygın basın kuruluşu ZDF’nin iddiasına göre, 2010 yılında 2022 Dünya Kupası organizasyonunu düzenleyeceği belli olan Katar’da o tarihten itibaren binlerce can kaybı yaşandı. Bu kapsamda Dünya Kupası hazırlıkları için çalışan 15 bin kadar göçmen işçi hayatını kaybetti.
Yeni Özgür Politika
